تراجيديا الكورد في رواية الزلزال للروائي ريبر هبون بقلم زارا صالح

تراجيديا الكرد في رواية "الزلزال"

زارا صالح

يحاول الكاتب والشاعر ريبر هبون من خلال تجربته الأولى في حقل الرواية تسليط الضوء على مآسي الكرد ومعاناتهم عبر مقاربة "الزلزال" الذي يحمل عنوان الرواية كتعبير عن حجم الظلم والقمع الذي يتعرض له هذا الشعب في مختلف أجزاء وطنه المحتل كردستان وحتى في المصائب والكوارث الطبيعية. حيث تبدأ احداث الرواية التي تقع في 216 صفحة والصادرة عن دار لوتس للنشر الحر عام 2023 ، منذ بداية الزلزال الذي حدث قبل حوالي سنة في مناطق تركية وسورية وتحديدا جنديرس، دياربكر، أورفا إضافة إلى مدن أخرى. 

دلالات العنوان المختار ونتائجها الكارثية كظاهرة طبيعية يسقطها هنا المؤلف على واقع الحياة، خاصة فيما يخص الكرد، مستندا على حدث الزلزال عبر شخصيات الرواية مثل بيكس، لزكين ، رونيا، اينور، أبو بروسك ومن ثم ربط ذلك مع ما حصل في سوريا منذ عام 2011 وحتى قبل ذلك في ظل حكم البعث. الزلزال الذي ضرب المنطقة بصعود التنظيمات المتطرفة مثل داعش ومستنسخاتها من فصائل المعارضة السورية بعد احتلال تركيا لمدن سورية وكردية مثل عفرين وسريه كأنيه وكري سبي وعمليات التهجير والتغيير الديموغرافي التي تحدث هناك وممارسات هذه الميليشيات التكفيرية بحق الكرد. يحاول الكاتب من خلال فصول الرواية وشخصياتها المتعددة نقل حجم تلك الانتهاكات والمعانات، حيث يعثر بيكس الذي ينحدر من مدينة سريه كانيه المحتلة ويعيش في أورفا ونجا من الزلزال. يعثر على رسائل عشق تحت الأنقاض كان قد كتبها لزكين( الذي قضى تحت الأنقاض في تركيا) لحبيبته رونيا من عفرين والتي كانت تعيش زلزالا يوميا في سجون فصائل المعارضة في عفرين( تعذيب واغتصاب) . إضافة إلى ذلك يستحضر الكاتب نفس المعاناة والزلزال في الجزء الشمالي من كردستان على لسان ابطال اخرين من الرواية ( أوسمان آمدي، زيلان، ميران) وكذلك ربط ذلك الواقع تاريخيا بسياسة تركيا الممنهجة والمجازر المرتكبة ضد الكرد وصولا إلى الزلزال الأخير وممارسات الميليشيات المتطرفة التابعة لها.

ينجح الكاتب بسرده الروائي وشخصياته في ازمنة وأمكنة متعددة في إظهار حجم ذلك الزلزال السياسي وآثاره على المجتمع السوري وبشكل خاص على الكرد. فمثلا كوباني كانت حاضرة بلسان شخصية روغيان الذي نجا بأعجوبة من مدارس داعش الشرعية بعد اعتقاله وهو في طريقه إلى حلب لتقديم امتحانات الثانوية ، ثم ينجو من موت محقق بعد رحلة قارب الموت في البحر المتوسط الذي يتعرض للغرق على السواحل اليونانية، معاناة المهاجرين وممارسات مهربي البشر، موضوع آخر في سياق الرواية وفصولها.

الزلزال، رواية واقعية ذو خلفية تاريخيّة واحداث قريبة جرت في المنطقة، إضافة إلى طابعها السياسي بحكم الأحداث والخلفيات التاريخية وربطها بأنظمة وجماعات حكما، سلطة وممارسة، عدا عن ذلك هناك بعض الصور الشعرية الجميلة يستحضرها الكاتب في سياق السرد، وهذا يبدو واضحا بحكم خلفية واهتمامات المؤلف الشعرية كتابة باللغة العربية والكردية. هنا الطابع السياسي للرواية قد يكون تعبير عن حالة معاشة طبيعيا لايمكن فصله عن الواقع وما يحدث اليوم وماحصل في السابق. الملاحظ ايضاً من خلال قراءتي للرواية هو تكرار مرور بعض الأحكام القطعية من قبل المؤلف، وهذا أحيانا قد لا يترك الكثير من المساحة لخيارات وتفكير القارئ في استقراء الحكم فيما بعد. وبحكم التجربة ألأولى، حاول المؤلف طرح الكثير من القضايا والأفكار خلال كتاب واحد وهذا ما بدا واضحا عبر فصول الرواية والتي يمكن كتابة قصة بذاتها في كل فصل، قد تؤخذ هذه الملاحظة بعين الاعتبار من قبل الصديق ريبر في أعمال مستقبلية.

هذه قراءة مختصرة وسريعة لرواية "الزلزال " وطبعا لم تكن كافية لإعطاء الرواية حقها، لكنها تعبير عن وجهة نظر وقراءة من قبلي كقارئ فقط وليس كناقد أدبي الذين بدورهم يستطيعون قراءة وتقييم الرواية برؤية نقدية أدبية مختلفة.

بالتوفيق للكاتب والصديق ريبر في أعماله الأدبية القادمة. 

رحلة في أحداث الزلزال للروائي ريبر هبون بقلم الباحث الاجتماعي حسن خالد الجزء الثاني

رحلة في أحداث "رواية الزلزال

 رؤية نقدية-

بقلم الباحث الاجتماعي : حسن خالد

 [الجزء الثاني] 

صدرت عن [منشورات لوتس للنشر الحر] في القاهرة لعام ٢٠٢٣ (رواية الزلزال) وهي مؤلفة من٢١٦ صفحة..

[للروائي الكُردي السوري: ريبر هبون] وهي من بواكير أعماله الروائية، وإن كانت له تجربة متعمقة في  المجال الشعري والنقدي والفكري.

حاول فيها تناول حدث آلمنا جميعا لاعتبارات إنسانية قبل الاعتبارات الأخرى.. 

وكما أسلفنا في الجزء السابق، في أن هذه الرواية تندرج ضمن [الرواية الواقعية] لأن الكثير من تفاصيلها وأحداثها تُشعرك يقيناً بأنك جزء منها، بأنك أحد شخوصها، وكأنك معنيٌ بجزئية منها، في لحظة ما، في مكانٍ ما.

ففي محطة (أنفاس تفترش الإعياء) تتشابك الأحداث، تتفاعل فيما بينها، يحاول الكاتب أن يطرح قضية اللجوء الكردي- السوري، وتبعاتها، من خلال مخاوف بيكه س/ اللاجئ وفوقها كردي سوري يعيش في تركيا التي انقلبت على اللاجئ، ومن مدينة محتلوها أتراك (سري كانيه) ص١١٦.

كما يحاول وضع القارئ في صورة مخاوف الانخراط في السياسة لدى الجيل الكردي القديم في شمال الوطن "باكور".

يظهر ذلك في حوار الجدة مع زيلان ص١١٧ :

ومحاولة زيلان (إحدى بطلات الرواية) توضيح تفاصيل أحداث سور وحرب المدن والخنادق التي دارت بين(وحدات حماية المدنيين) والجيش التركي ص١١٨.

كما إن الحزب الحاكم يحاول دوماً في معاركه الدونكيشوتية، استثمار قضايا "المثلية" والعلمانية" في الحملة الانتخابية الرئاسية، ودغدغة مشاعر البسطاء مستغلاً قناعاته الدينية التراكمية تاريخياً، ولا ينبغي أن نتناسى بأن تركيا ابنة العثمانيين الشرعية، والذي شابها الكثير من التحريف ويفسر ذلك قول أحدهم في حوارات بين جموع من الناس مؤيدين وحياديين يتحكم الخوف بهم "سيأتي العلمانيون الكفرة، ويجردوا النساء من ثيابهن وليس فقط من حجابهن" ص١١٩.

وتطرح هنا قضايا الوجود المتمايز وصراع الهوية والإنتماء تقول احداهن لزيلان وهي من أصول كردية شاركت عائلتها في قمع انتفاضة ديرسم "كفي عن التحدث بلغة الإرهابيين" ص١٢٠

ويحاول الكاتب تسليط الضوء على قضية الفساد والمحسوبيات

"فهذه البلد لا تعترف بالكفاءات إنما بالعلاقات" ص١٢٣

وفي ارتياد أبطال الرواية للمكان والأوابد الأثرية، يتم "استذكار أمجاد الأيوبيين في التاريخ الإسلامي" ص١٢٤

واستذكار علاقة الكرد بالموسيقى والغناء ومكانتهما في حياة الكرد خاصة، من بين المجتمعات، ربما لأن الغناء والموسيقا والرقص هما قنوات نقل الرسائل القومية، وحفظ التراث الكردي من خلالهم "فالطنبور يغرس بألحانه حب الأرض والارتباط بها، أما البزق..."

ص١٢٥.

منذ قيامها تحارب [تركيا الدولة - النظام و وغالبية المجتمع] الثقافة والتراث الكرديين وتزج بحواملها في الأقبية والزنازين المظلمة لينهش الزمن من أعمارهم وحتى حياتهم!

يقول العم أوسمان آمدي: 

"لأجل الأغاني التراثية قضيت أكثر من نصف عمري في السجون" ص١٢٦

كما أن تسليط الضوء على جزئية (منظمة الذئاب الرمادية العنصرية) [الطورانية] لم يفت الكاتب، فيقول على لسان أحد أعضاءها: "وتتطاول علينا في بيتنا أيها القذر" ص١٢٨.

ويقصدون ب [القذر] بيكه س الكردي السوري اللاجئ، والذي وقع ضحية بين يدهم فأوسعوه ضربا دون رحمة

جزئية "والكردي بطبيعة الحال يحلم أن يكون مواطن درجة ثانية في بلاد لا تقر إلا بوجود عرق واحد" ص١٣٢.

كحالة يأسٍ تغلغلت في نفوس الشخصية الكردية هناك، حيث أحدث "الزلزال النفسي" فعله وحقق هدفه إلى حدٍ بعيد!

في جزئية تحالف التجار مع السلطة، المال مع السياسة، وهي ديدن الفئتين في تحالفٍ خبيث وهو ظاهرٌ بين وخاصة في مناطق الكرد، حيث وجد الرأسمال الكردي ضالته في التحالف مع السلطة الحاكمة كمخرج للأزمة التي سيمر بها "وحاجة أرباب المال إليه كحاجتهم للدين" ص١٣٤

بداية قصة حب تنشأ بين " زيلان الجامعية، وميران الطبيب" الذي عالج بيكه س، عندما وقع فريسة أنذال الذئاب الرمادية، فالحب لا يغيب ويفرض نفسه على الكردي، رغم الألم الذي يحيطه من كل حدبٍ وصوب

ص١٣٦

يطرح  ريبر هبون، قضية لم الشمل كطريق خلاصٍ من واقع لا ينتج إلا اليأس والاكتئاب من خلال مرافقة [بيكس ابنة اخته الجريحة - نتيجة الزلزال، للسفر إلى المانيا عن طريق مراجعة السفارة، بقصد التداوي والمعالجة من الجروح الخطيرة] ص١٣٨

ولايغيب عنه طرح مفهوم (الدولة الأمنية البوليسية) في تماهٍ والأسلوب الفكري- الفلسفي والاستنجاد بمفاهيم فكرية فيقول: "في المطار راحت أعين رجال الأمن تتسرب في مسام جسد الذين ينوون مغادرة البلاد لألمانيا" ص١٤٠

هو إجمالاً تبيان لصورة الحياة في شمال الوطن (كردستان) بتفاصيل دقيقة ومؤلمة تفسر جليا ً"الزلزال النفسي" على مقياس العنصرية وارتداداتها على حياة كردها هناك...

وفي محطة [آذار دامً] وحادثة آل بيشمرك في جنديرس ص ١٤٢ وما بعدها...

دقائق الحدث في جنديرس

نظرة شركاء الوطن للكرد، ومدى تقبلهم واحترامهم للعادات والثقافة والمناسبات المختلفة عن تلك التي لديهم، هناك أزمة في قبول الآخر المختلف والمتمايز، [ففي عصر ثورة الحرية والكرامة، لم يسلم أحدٌ من العبودية والإهانة] وخاصة في مناطق فصائل الجيش الحر أو النسخة المستحدثة من [داعش]، يقول حسن الضبع: "المجوس يريدون الاحتفال بنوروز مجدداً وقد اشتقت لإهراق دمهم القذر..." ص١٤٣

تقاسم المناطق في عموم عفرين وغيرها من المناطق الكردية بما فيها المدن والقرى بين الفصائل التي لا تختلف عن ممارسات [داعش] إلا بالتسمية فقط، "وكل فصيل يحاول التمايز عن الآخر بطريقة قمعه للشعب هناك" ص١٤٧.

وفي محطة "شبح الموت يطارده في البر والجو والبحر" ١٥٠

[سيرة روغيان] ورحلته نحو المجهول، وهو التصور الحقيقي لمأساة الشخصية الكردية التي تعيش (زلزالها النفسي) ومنذ أمدٍ بعيد، فلجوء الروائي إلى التحليلات النفسية في التعريف بشخوصه تُحسب له "سيغفلون فيهم الأنا الأعلى، مفسحين المجال للهو - بحسب فرويد - ليسرح ويمرح بهم على ضفاف عالم الجريمة الشرعية" ص١٥٢

ومرور بطل الرواية بتجربة الخطف منذ بداياته أثناء عودة الطلاب من حلب، ومشاهدتهم لحادثة [ذبح السجين الكردي] أمام الطلبة المخطوفين ص١٥٣

"يُمنع الحديث هنا بغير لغة القرآن و أهل الجنة، أفهمت!" ص١٥٥

حتى في هذه الجزئية يلتقي النظام ومعارضوه، بشقيه [الفصائل ومظلتهم السياسية من جهة،  وداعش من جهةٍ أخرى] في منع التحدث باللغة الكردية ولو بالقوة، الفارق هنا أن ممارسة القوة لدى داعش وأخواتها تعني "النحر"

ومحولات عدة للهرب دون جدوى "يفكر بالهروب، أين وكيف لا يدرِ" ص١٥٨

وتأتي قضية تسمية المدن الكردية بأسماء عربية [قضية التعريب] نقاط التقاء بين (النظام العنصري) و(المعارضة المتأسلمة، الأكثر عنصرية ورجعية وتطرفاً) من جهة عندما سمت كوباني الكردية (عين العرب) وبين داعش عندما أطلقت عليها تسمية (عين الإسلام) يقول أحدهم: "انتزاع عين الاسلام من الكفار أوشكت على الانتهاء" ص١٦١

وباتت قضية المفقودين والمغيبين قضية تؤرق أهاليهم، فلا يُعرف مصيرهم وتكاد الآمال تخبو يوماً بعد يوم.

ويحاول الروائي أن يطرح على الطاولة علاقة تركيا بالتنظيم الإرهابي والتسهيلات التي يقدمها له في العلن والخفاء، من خلال شاهد عيان [بطل روايته المخطوف] الذي رأى بأم عينه "جوازات سفر على طاولة مكتب أبو أنس مختومة بعلم الدولة التركية" تسهيلات وتعاون خفي ص١٦٤

تراجيديا عاشها بطل روايته، من خلال حديثه مع الذات إذ يقول: "الحياة ليست سهلة، وإن وراء رخاءها ودعتها قسوة و وحشية، صرخات تتعدى سرعة الصوت " ص١٦٧

وكما يُقال الحرب خدعة، و داعش تجد أن [الحرب النفسية] تفتح الطريق لهم قبل وصولهم إلى المدن التي يرغبون في احتلالها، من خلال [زرع الموت ونشر الرعب وممارستهما على كل شيئ، لا يُستثنى الشجر والحجر والبشر] (أبو هاشم) ص١٦٩

ثم يتم الإفراج عن (روغيان) وعودته إلى عائلته اللاجئة إلى تركيا، ونجاته من الموت ثانية (السباحة في المياه)

كنا يتم طرح بعض جزئيات وتفاصيل الحياة التي تهم الناس، من خلال (أزمة شهادات التعليم لدى الإدارة الذاتية غير المعترفة بها) ص١٧٤.

والضغوطات التي مرّ بها أو مورست عليه من قبل المؤسسة التي كان يعمل فيها، مما أضطره ونتيجة لعدم اقتناعه بآلية إدارة الامور، اللجوء إلى السليمانية في جنوب كردستان والعودة لكوباني بعد شهر من اليأس والإحباط وخروجه تهريباً إلى لبنان، فمصر فليبيا بالطائرة وإلى اليونان عبر بحرٍ يزمجر في وجه السوريين، و لا يشبع من ابتلاع الحالمين بغدٍ أفضل،وللكرد حصة!

لأن البقاء في (الوطن) ورغم كل التحديات الداخلية، يعني أن يُترك مصيرك لحرب المسيرات، التي لا تُميز بين أهداف مدنية وعسكرية، وهي تستخدم أسلحتها الذكية بعقلِ غبيٍ حاقد [فالموت مشروع طالما أن الضحية كُردي] ص ١٧٤.

يتم التطرق إلى أزمة ايجاد فرصة عمل التي يمر بها إقليم كردستان العراق "حتى وظيفة غاسل الصحون لم يكن ليجدها بيسر" ص ١٧٤ - ١٧٥

كذلك يُفرد قضية المعبر الذي "بات وسيلة ضغط وابتزاز سياسي.." ص ١٧٦. بين الأطراف الفاعلة في المشهد السياسي - الحزبي [كرديا]!

كما يحاول الروائي، وعلى لسان بطله أن يوضّح آلية العمل في مؤسسات الإدارة الذاتية في شمال شرق سوريا (Rojava) "فأنت مجبر على الخضوع لتدريبات مغلقة مكثفة.." ص ١٧٨

أما الظرف الذي جعل الروائي، وعلى لسان بطله ينطق عبارة عن [الفئة الأكثر قابلية للخضوع] "قدِمت من الأرياف سريعة الانقياد، عديمة الثقافة" ص١٧٩.

فهي برسم الكاتب لتوضيح حيثيات ما جعله يُنطق بطل روايته ليقول ذلك؟

ولا جديد في ممارسات المهربين مع عملاءهم، سوى أنها تجربة حية من شاهد عيان عاش تجربة الموت لحظة بلحظة، ونال نصيبه من العذاب! ص ١٨١

[يوميات روغيان و ريناس عبر الواتس آب] ص١٨١ وما بعد..

عن عنف المهربين وممارساتهم، التي لا تقل بشاعة عن ممارسات الفصائل وهم جزء من الأنظمة القمعية الدموية التي تحكمنا على الأرض في سوريا وغيرها وخاصة في المناطق التي يطلقون عليها [المُحرر]، حتى الاغتصاب عدا عن النهب والضرب، لا غضاضة فيه لدى المهربين، إن طُرق التهريب [برا أو جواً أو من خلال الإبحار إلى البر الأوروبي] محفوفة برائحة الموت، وطرق تعامل المهربين وتجار البشر مع عملائهم مثل:

"رجل ستيني مريض أراد أن يصحب أدويته معه فرفضوا ذلك" ص١٨٨

لحظة عودة الإنسان إلى طبيعته في التشبث بالحياة في اللحظة [الحيوانية - الغريزية]، وإحلال اليأس والإحباط مكان الأمل والأحلام، ليصل الإنسان إلى لحظة ينتظر فيه الموت مستسلماً لاحول له ولا قوة "كأن السماء تتساقط قيئاً بولا وخراء" أو يخرج منه الوحش الكامن في داخله منفلتاً من مربطه "وبات القبو عبارة عن مشرحة بشرية" ص١٩١

نتيجة التشابك بالأيدي والسكاكين بين مجموعات عرقية، في لحظة انهيار محدثة [زلزالا نفسياً] ناتجٌ عن ضغوطات ومخاطر تحوم حولهم.

حتى إن بطل الرواية [روغيان] الذي لم يعرف عنه التزامه بالدين يستنجد بالله [طبيعة بشرية] فيقول: "إلهي اخرجني، لن أموت اليوم، ما يزال لدي أهداف وآمال..."ص ١٩٤.

وفي [مناورات الموت والبحر] التي تبدأ بخبر غرق السفينة في ١٤ حزيران ٢٠٢٣ وعلى متنها (٧٥٠ راكب) ونجاة (١٠٤ راكب) فقط، كارثة بكل ما تعني الكلمة من معنى ص ١٩٧.

دخول شخصية رودر (شخص ثانوي في الرواية)

ورسالة الأمل من [روغيان] إلى أخيه رودر "رسالة واتس آب من رقم يوناني..." ص١٩٨

ثم وصول ريناس وشقيقته من ألمانيا للقاء شقيقهما "العائد من الموت" في مخيمات إحدى الجزر اليونانية، و وصف [ريناس] لتغطية الإعلامية لحادث غرق السفينة وأوضاع هيكلية المخيم وشكله الأقرب للمعتقل ص٢٠٠ وما بعد...

تأكيد "روغيان" وروايته لتفاصيل رحلة الموت العبثية أن خفر السواحل اليونانية هم من قاموا بإغراق السفينة 

"فالذي قام بإغراق القارب هو الخفر اليوناني" ص٢٠٢

 وهذا تأكيد بأن الحياة بتجاربها القاسية معلمٌ مُجدٍ ماهر، في زيادة فهمنا لها "نعم لقد ضحكنا في وقت كان البكاء فيه فريضة واجبة" ص ٢٠٦

حتى ان تراكم المواقف الحياتية تهبنا الحكمة أحياناً كقول [روغيان]:

"مرافقة الجبناء توقع المرء في المهالك، وتجعله أسير خوفٍ بات ينمو محل الشجاعة" ص٢٠٧

كذلك قوله"السعي وراء الحياة الأفضل في بلادنا لا يمر إلا بركوب المخاطر ورؤية الموت" ص٢٠٨.

لجوء ريناس واستنجاده بمنظمة حقوقية وبذرة الأمل للآخرين بأن الحياة تلفظ اليائسين البائسين وتحتضن المقبلين عليها. ص ٢١٠ وما بعد...

والتي ساعدت (روغيان) للوصول إلى بر الأمان (المانيا).

نافلة القول: رواية الزلزال يمكن أن نقسمها إلى تبعات الزلزال الطبيعي، و "زلزال الاحتلال" والزلزال الذي لا يفارقنا "الزلزال النفسي" ..

وكون الرواية من نوع الرواية الواقعية يمكنك أن تجد مكانا لك فيها وفي المكان الذي ترغب، في اختزالية للوجع الذي تتشاركه مع أبطال وشخوص (رواية الزلزال) ويمكن أن تكون وثيقة توثيقية، في الجانب الإنساني والاجتماعي وحتى القومي

تميزت بكثافة المعروض في الفكر الرئيسية 

- تبعات احتلال عفرين وغيرها وكارثة الزلزال الطبيعي،

- الوضع الكردي في شمال الوطن 

- رحلة العائد من الموت.. 

تميزت الرواية بحضور المكان الذي شارك البطولة مع أبطال الرواية، 

وبلغة حاولت أن تكون سلسة، و أقرب إلى سياقات فكرية - فلسفية في الحوارات والتحليل والاستنتاجات... 

             

 

Li ser rojhilata navîn û rêyên çareseriyê-*Rêber Hebûn

 

Li ser rojhilata navîn û rêyên çareseriyê

*Rêber Hebûn

Kiryara zanyarî a bîrawer xwe radestî efsanîbûnê nake û ji bo rizgarkirinê ji bend û baskên wê ve dixebite, wek ku destketiya rabûnî bi civakan ve pêşdikeve û wêna ji qonaxa nediyariyê ta qonaxa geşepêdan û berzbûnê vediguhêzîne, tevî belavbûna tundirewiyê di nav civakên dorpêçkirî de bi kelepçeyên cengê ve û derketina aloziya desthilata serkotker têde, lê rolên zanyaran di nav de girs û rastîn in, ji ber hişmendiya rojhilatnavînî li ser tembelî hatibû kedîkirin ligel rûniştina li dor maseya demborînê, û hêdî hêdî li pêş sazîkirina zordariya pîroz hatibû jinavbirin, carek din hatibû berhemdan ji bo têkeve di wêzimkariya xwediyên pirojeyan de, ên xwe dikin paşmavên rewa ji erdên fereh re, gellên wê nikarin bi xwe fermandariyeke cîgirbûyî dadmend û gulgulî têde saz bikin, lê miaqate bûn ku van gellan bixapînin,bi rêya dîrokeke pûç ve li ser şaştiyên desthilatî durist bibû, li rex girtinheviya di navbera pirkesên yên xwe fermandar dibînin ,pala xwe didin li ser bermayekê ji serdestbûnê ve di fermandariyê de û beranberî kêmkesên ên xwe di koletî,dubendî û pêrewiyê de dîtibûn.

Ev yeka girtinheviyê di navbera mafên netewî a dîrokî binyad kiribû, hişmendiyan bi pîrozbûna beloq ve hatibû xwarinkirin, û cîgirkirina kula penceşêrî di hundirê mêjiyên rojhilatnavînî û cîhana Erebî de, taku gel di bersîdan û ne hestbûna xwe ya komî de bindest bimîne, di navbera gulmên kelbetana tundirewiya olî û ragehî de, yê dijminatiya her tiştê nû dike û di navbera zivîrandina li dorî bîrdoziyên partiyên totelîter de yên li ser sloganên ayîndî nanê xwe dixun, herwiha bişanhildana serwerîtiyê bi giyaneke êlî ve û xwedawendîkirina mirinê, taku bibe berdêl û dirêjiyekê ji ricîmên têkbûyî re yên ketina wan bûye rastiyeke guncan, ji ber ku tundirewiya a di navbera du rewşên binyadgir de beranberî dijî wê çepgira nûjenbûyî ji berhema hevgadanekî reşepêş ve avlimeke rakutayî anîbû, berdewam li ber mirinekê ye, ji bo lîstina rola xwe yê nû di kirtankirin û koçkirina xwediyên raberî ji gellên ên taliyê dikşînin bi sedema jihevketina şaneyên wê hêdî hêdî ve.

Ew tişt pêdivî dike li ser zanyarên agehdar ku bi hevsara bandorkirina kirdeyî a erênî ve bigrin li pêş zorengekî li ser wan hatiye sepandin li ser hebûna wan bûye gefekî, li gel wê belavbûna berbedeniya ramanî û siyasî bi taybet ve di nav cemawer de rewşeke bêzar û neyînî di hemî derbarî de sepa kiribû, bê guman ku aloztirîn erkên yên dikevin li ser milê zanyar ku hişmendî û hevsengiyê di tarîtirîn qonax û çax de birêve bibe.

Cîhan îro hewila girêdana gerdûnî bi hevdû ve dike bi rêya ragihandinê, teknûlojiya nûjen û ekranên peywendiya civakî a çendane ve, ev yeka nîşan dide ku sînor di navbera gellan de ew sînorên siyasî qezencî ne, ji ber ku çi sînor di navbera hiş û hişekî , rabûn û rabûneke din de nîne,di vir de em dikarin li ser zanyaran û rolên wanî nû biaxivin ên divê berz bibin ji bo parastina hebûnê ji têkçûn û sêlaxên qirkirina rewşenbîrî û civakî ve, li gel wê ew rewşa a xwe derbirîn dike bi dîmenên çekdariyê ve li rojhilata navîn ji genîbûna desthilatê û pêrewiya wê re vedigere, û hêlînbûna wênegirtinên bîrdozî yên hişmendiyên cemaweran nediyarkiribûn û bîraweriyên wê têkbiribûn bi rêya binyadbûna fermandariya ragehî,netewî û olî ve ê bi kiryarê wî ve pirsgirêk û kortal di navbera hemû pêkhateyan de kûr kiribû, herwisa zanyar dibe armanckirî , dûrxistkirî û çêwirandî bi hemî destikan ve û ev yeka kirdeya civakî derengxistî dike û alavên saxlem di her civakekê de parîparî dike, ji bilî ku aloziyên navendî ên civakên barketî derdên wê bi sedema cengê ve dikşînin, dighe çi saziyeke pêşketî û herwiha vegirtina van aloziyan nîşanên wê li deverên pêşketî jî derdikevin, tevî ku ji deverên gûrbûyî bi rengekî erdnîgarî ve dûr bin (Teqîna li Parîsê).

Diyardeya tundirewiyê ne ji serdema niha ve derketî ye lê ew çirûsîneke hatibû ye gurvedan bi rengekî rêbazbûyî ve di henasên mêjiyan de yê pişûdan û bêkarî wêna dorpêç kiribûn, lê bi derbekê ve dîtibûn kî vê pişûdanê li cem dagire bi rêya dehfandina wê di darjêdankên gelek kirêt de bi rêya rêxistinên cîhadî yên bobelatên bizdan û tirsê weşandibûn (Daiş) (Rêxistina gurên xalîrengî) ( Hemas û Partiya xwedê) taku jiyanê dagrin xircir, hingeme û xwîn,ev yeka dibêje ku qet û qut çanabe afirandina jiyaneke nûjen bi gelorîkirina aloziyên gellên barketî ve ên bes nekirin jiyankirina rolên qurbaniyê bi rengekî cûda ve û bi derbasbûna qonaxan ve, bi rêya bicîkirina ricîmên netewî a milhûr li ser dirêjî neqşeyên wê, û westandina wê bi gêleşokê ve û valakirina rûberên erda wê bi neçarîkirina wê li ser niştecîbûn û bazdanê bi rêya pêlên koçberiyê berve bakûr (Ewrûpa) ( Koçberîbûna Sûrî, Efrîqî û Efxaniyan di herdû salên 2015,2016 de.)

Belavbûna sertî bi rêk û pêk ve aloziyên bê dawî durist kiribûn û dibe ku bi êşeke kûr ve derbasî bîra gelên bazdayî be bi rengeke hevgarî ve, ev hemî li pêş çavên dewletên pêşketî ên divê niha û berê berpirsyarî rahiştana bi vegerandina cîgirbûn û aramiyê ve ji navçeyên alozîbûyî re di warê siyasî de bi rêya bidawîkirina fermandariya milhûran û têkoşîndariya tundirewiyê, herwiha çalakirina alavên hevpeyvînê û xebatê bi rêya rêxistinên sivîl ve û amadekirina nifşekî bi hêz ve ji bo xebat û avakirinê, ji ber ku bikaranîna zimanê tênderiyê ji zorkariyê re û bervajîkirina rastiyan û rêşepêşkirina wê civakên rojhilatnavînî hîştibûn di neşiyarbûnekê de bijîn dûrî rizgariyê, ta siyaset bû destikekê ji reşepêşkirin ,derew û gendeliyê ve (Dijêçûna Cihoyan) (Şeytankirina Kurdan) , derbirîn û têgehên rêbazbûyî ketibûn e di xêzên rewrewkî gendel û bazarsarî de ji bo girtina hişmendiyên xortan û xistina wan di xeleka windabûneke bê dawî de bi bandora rewrewkbûna bicîbûyî ve yê pêkanîna berzbûna hişmendiya rexnî lawaz û pûç kiribû.

Wisa dîmenên penaberiyê bi rengê xwe ya hevgarî ve diyar dibe, ta koçberî û niştecîbûna ji deverê ve bibe bijarekî ji bo parastina tiştê hindik maye û piştgiriya wê li hember hêzên ku tundirewî bi heman rengên xwe ve belav dikin û slogana (Dema qurşîn radibe hişmendî kehr dibe û kaniyên dil û raman zuha dibin) radike.

Çendîn kêşe li ser pileyeke bihevketî ji alozkirin û şaxdayîbûn be wê hişmendiya azad rêyan her bibîne ji bo jihevvekirina van girêkên berzbûyî, dema rolên xelkê li deryayê civakî destên xwe bidin hevdû û têkiliyên xwe yên zanyarî di tek hiş û dilekî de hevjînbûyî bin, lê dema em jihevketinê bibînin û têkiliyên civakî bi strihên girtinheviya nemanî ve dorpêçkirî bibînin ên akranên ragihandina kirêgirtî vê yekê xwarin didin, wisa bi dijwariya zorengê ve hemî pîvanên hevgirtina a di evînê de di navbera civakan de nediyar dibin, li gel wê ji Kîrkêgard re bavê heyînizmê ve vê rastiyê aşkere bû dema go: (Çi destketî an avahiyeke bilind bi nemanê ve bindest e eger çiqas dem lê derbas bibe.)

Berhinde em Roma û şaristaniya wê nabînin piştî sertbûn û dewlemendiya wê û hebûnekî ji Aşoriyan re nabînin tevî hezkirina wan ji bazirganî û serweriyê re.

Zanyarên ên ji wan avakirinê tê xwestin ewên li ser hebûn, ewlehî û aştiya wê berpirs in bi taybetî ve zanyarên xwedî biryar û desthilatî, ên vedeng û bandora wan li ser dîtina giştî heye, ji pêwîstiya kar li ser vegerandina aramî û ewlehiya kirdeyî ji Rojhilata navîn re, ê eger jiyan jêre bête peydakirin wê di rastiya xwe de bibe devera xewin ji bo siberojeke baştir , ew dever bi rengekî ji rengan ve wê pêşengtiya xwe yê şaristanî a ronakbîr vegerîne û bandorek xwe cuda hebe li ser dora xwe û cîhanê bi giştî ve, piştî ku ji desthilatên xwe yên faşî a têde cîgirbûye ve rizgar bibe, ji milhûriyên têkçûyî ve, ta kengî?!

Ji vir ve divê em bi çareyê ve biramin bi rêya vê pirsê ve, bê guman ku hişmendiya zanyarî a şaristanî bi tiştê baştir soz dide bi rêya destûrxwestina derbasbûna wî li rastiya van civakan û rawestandina li ser kêşeyên wê bi rêya xalên bingehîn divê bête çareserkirin:

1. jihevvekirina girêdanên zorkar ê hevpeymana Saykis Bîko wê nîgar kiribû û vexwendina ji bo nîgarkirina kiyanên hevgirtî ne cihêbûyî (Herêma Kurdistana Îraqê wek nimûne) (Herêma başûrê Sûdanê) ( Israîl û desthilata Filistînî) bandoarên xwe li ser berjewendiyên cîranan û serweriya wan nake bi rêya hilgirtina şêweya fermandariya xweser an Fîdralî an Konfidralî, wê ew yeka geşepêdneke aborî û civakî bide dewletên navçeyê bi parvekirina rolên xwe ve dûrî navendiya bilind û awayên fermandariya takekesî ê mafên hemî kêm netewan piştrast dike herwiha gellên yên helistên dewletbûnê lê tên ji erd, ziman û çand ve.

2. Binecîkirina siyaseteke aborî geşepêdanî giştî ji dadmendî û parvekirina samanê li ser gel ve mîna pîvanekê datîne û dezgeha jimarvanî,çavdêrî û karê sazmanî mîna pîvanekî ji jiyana beşdarîbûyî û hevkar re datîne.

3. Têkoşîndariya ragehîbûnê û rêbazkirina siyaseteke zanistdarî zanyarî û kar li ser belavkirina çandên gellên Rojhilata navîn ji bo zêde hevgirtinên wê bi rêya dibistan û peymangehan ve li ser xwendina bermaya wê ya şaristanî dixebitin û vekirina rêya azad ji pardariyê re ji bo rabûna civakê û piştrastkirina yekbûna çarenivîs û hevjiyana aştiyane di navbera wan gellan de.

4. Vekirina rêyên hevberîna rewşenbîrî, aborî û tekîkî di navbera gellên navçe û cîhanê de, ev yeka rê dide ji bo avakirina navçeyê û piştgiriya wê bi hemî rêyan ve ji bo avakirina wê û alîkariya barketiyan taku vegerin li cihên xwe ta navçe vala nebe û avakirina rêyên jiyan, ewlehî û pêşveçûna wê.

5. Vekirina hemî rêyan li pêş jinê ji bo xebata li ser rakirina hemî zorkariyên dîrokî li ser û yeksaniya wê bi mêr re di her tiştî de.

6. Jihevveqetandina ol ji navendên dewletê û hemî saziyên jiyana perwerdehî û civakî ve jihevveqetandineke giştî û xebata ji bo bicîkirina rastiya dewleta sivîl a yekgirtî.

7. Cengaweriya terorê û hemî dîtinên liyangirtî bi rêya hemahengiyeke ewlehî saloxgirî navdewletî ve û vexwendina ji komcivînan re li ser belavbûna diyardeya tundiyê radiwestin li ser heman rengên wê û pêdîvîbûna têkoşîndariya wê.

Bi rêya vexwendina ji kombûna zanyarên azad re em dikarin kombûnê danasîn bikin ku ew kombûneke bawer dibe ku zanyar li hemî deverên hebûnê li ser heman cûdabûna nijad,ol û aliyên xwe neteweke hişmendî ne afirandin û dîtina rêyên nû wana bi hevdû ve girêdide û armanca vê kombûnê :

• komkirina zanyaran di yekîtî û komkaran de li ser asta heyînê ji bo danîna çareseriyan ji kêşeyên gellan re û danîna sînorekî ji zorengên yên ji çêkirina mirovan an sirûştê ve .

• Vexwendina ji vegera mirovê zanyar re ,avakerê şaristaniyan ji bo kargêrîkirina rola xwe yê pêşeng a kevin û nûbûyî li hember liyangirtîbûnê bi hemî rengên xwe ve û vexwendina ji aştiyê re û rawestandina cengan û sînordarkirina malgirtinê.

• Damezrandina komên zanyarî û vexwendina ji bo civîna zanyaran a mezin li ser asta cîhanê ji bo pevguherandina zanyarî di hemî rêyên zanistên mirovî, nojdarî û teknîkî de.

• Têkoşînkirina terora navdewletî û terora koman û çêkirina hêzên jihevveqetandinê di navbera girtinheviyên çekdarî de.

• Parastina bermayê zanyaran a mirovî û vekirina rêyên cûda ji bo pêşvebirina afirandinên zanyarî û belavbûna wê û danasîna cîhanê bi kedên wana ve.

• Çêkirina yekîtiyeke dadmend di navbera zanyar û desthilata siyasî de bi rengekî azadiyan têknabe li ser binema pêşvebirina jiyanê û wêzimkariya mirov ji bo pêkanîna civaka xweşiyê.

Ji vir ve em dikarin bibêjin dema em li ser van çareseriyan rawestin wê pêşerojeke rastîn sozdayî ji lawên navçeyê re diyar bibe û bi rêya wê em dikarin bighine bîngehin bilind ji jiyaneke bilind re , bê guman xwestinên zanyaran berve rastiya jiyana avaker ew pêdivîbûneke dîrokî ye bi rêya wê hemî raman û xwestinên xwedî pênosên ronakbîr ve gîhabûne hevdû ji bo bi civakan re li pêş biçin berve sazkirina bingehên aştî û demukratîbûnê.

Azadiya ramana zanyarî di rû nezanîkirina bi rêk û pêk ve de, Rêber Hebûn

 

Azadiya ramana zanyarî

di rû nezanîkirina bi rêk û pêk ve de

Rêber Hebûn

1- Leylanbûna deronî:

Noqbûna di xewin de ne tenê metirsiyeke giştî ye ji nivîsandinê re ,sawêrbûn ji armanckirina rastiyê ve bi cil û bergekî hunerî ve dûrtir naçe, û divê dûrtir biçe berve tekeskirina ramanên hilgir ji serguhabûna yekbûna mêjî û wijdanê ve , ji bo diyarkirina nirxên mirovê zanyar, ji ber ku xuristiya ramana bêcan bi rengekî ji laşgiraniya hizrî ve diyar dibe û radestbûna ji desthilatiya a bi hêztir re , yê ku bi bandora olî û afsanî ve çakdarbûyî ye, li gel wê em encaman ji hevcêwîbûna roparta desthilatî û pêkenoka zorkariyê ve werdigrin, herdû civak bi rengekî sade û xuristî ve wana fêrbûye,herdû jî parek in ji ramanên felsefî û sûdê didin e me, girêdayî bi van derdên yên takekesên wê cîgehê ve ji çaxê zaroktiyê ve dibînin bi rengê rahijtina Sêzîf ji zinnarê re û li gor Eristo (Endîza karê hevgarî divê ne tenê hêsan be lê aloz be û divê nûnertiya bûyerên yên tirs û diltenikî geş dike bike.)

Ji ber vê yekê em hewildana jînî ji nivîsandinê re dibînin di pêkanîna şopê li ser henas de diyarbûyî dibînin, dibe ku ji berhema serpêhatiyên çendane be, bi vekirina ekranên dan û standina herî geş ve ne di xuyakirina henasa zirz de lê bi dîtina henasên têgerînbûyî ve, herwiha ketina di hundir de, ji ber ku sirûştiya guhertinên civakî a di ricîma dewleta serkotker de desteka wê ya dirêj heye di avakirina wê de, ew dibû li pêş rûbirûbûna bahatîna rewiştî kelemekî,tiştê ku hîşt civakan di talîzoka xizanî û nezaniyê de bijîn.

Li gel wê têkbirina çandan ji berjewendiya rabûna tek çandê ye û yek bijardeyekî fermandar ve ye, civaka binî hîşt bêhtir xuya bibe, berhinde nîşanên hevgirtin û şaristaniyê diçin ji berjewendiya belavbûna gendeliyê ve bi heman rengên xwe ve li her cihekî, li gel wê nirx li vir dibin dîlê lîstina bi wê ve, berhinde ên bergê partîtiyê li xwe dikin têgehên tev bihane çêdikin ji berjewendiya partiya totelîter re , li dor wê komek mirîdên sersam dicivin, ên ji ava rewrewkê ve vexwaribûn li rex mildan û rêzbûna peyrew li kêlek berjewendî û karbidestxistina hemî li hember hezkirin û meraqa guhertinê û bergiriyê li hember tundirewiya bîrdozî a dilreş , ew kes dibin aliyekî pir gendel, û dibin e mîna dewleta a di hundirê dewleta serkotker a giştî de, dewsa ku bi erkê xwe rabin ji rêxistinkirina cemawer û bijardeyên ciwan ve dibin kelemekî işk li pêş huş û sewdayên takekesan û kar û barên wana, bi navê sloganên boş ve yên dûrî rewşa jiyanbûyî, -Leylankirina deronî - bikartînin yê ew cûreyekî ji cûreyên lîstin û bandorkirinê bi xortên negîhayî ve ta bibin alavekî fermanan bi awayekî nihadî fêrbûyî werdigrin , slogan û ropartên tije soz û hêvî bikartînin taku wan berve xewinên nigaşe dehfbidin, ta ramana rexnegir a azad di nav mirîd û şagirtên xwe de bimrînin ji bo ti carî wê darêjdankê derbas nekin.

Bi vî awayî ve em leylankirin mîna tevineke herî qayim dibînin ê li dor cemawerê jihevketî tevdigere û di nav desthilata totelîter a serkotker de dijî, herwiha di nav sindana partiyên totelîter de yên herdû cil û bergê desthilat û dijberiyê lixwedikir, li vir aşkerebûneke zelal e ji kêşeya rêxistinê ve û neyîniyên ramana bîrdozî ê xwe bi slogan û tixtixkirina hestên cemawerên sade ve xwe dişon , ên ji dîrokî ve ew ji reftarên ayîndariyan ve dixwarin ji pîrozkirina deq û reftarên wêna û peyrewiya ji serwer û melleyên wana re tiştê ku ramana azad vê yekê xweş nabîne, û ew dibîne yek ji girîngtirîn kelemên ên li hember rêya rabûna zanyarî û ramana azad li hemî hebûna endezyar radiweste, ji ber ew timî çi tiştê bêcan nabe,ew hewil dide wêna darêjdank bike, mînaka vê yekê evîn û peywendiya xuristî di navbera mêr û jinê de, ev hemî ji bo serkeftina ramanên serokê rêzdar e, berhinde vîna takekesê zanyar li hember metirsî û wêraniyê radiweste ê ji rêxistina neyînî û netêgihîştina hinirên xortan yên hizrî encam dide, bi rêya xistina wan ve di zorengên hundirîn de, hinira wanî afrêner vala dikir û ji wana aramiya jiyana baştir distîne, herwiha lêkolînkirina serpêhatiyên civakan di rûbirûbûna wê de ji hêzên leylankirin û nankoriya qezencî ve ,ev rastiyekê dide nîşandan ku zorengekî giran heye di navbera hêzên zanîn de beranberî nirxên yên li ser nemana nirxan xwe jiyankirin didin.

Ew nirx dibin bîngeha hebûna hevgirtina civakan û bilindbûna wan berve pêşveçûn û şaristaniyê, ji ber ku derketina takekesan an koman ji hundirê partiyekê ve û damezrandina partiyeke din çalakiya bawerî û destketiyê têkbiribû, li gel wê bijardeyên pak hîştibû têkevin di tenahiya siyasî de, ê bi rewşên normal de rewşeke mîna dînbûn û bê aliyê diafirîne.

Derketina girtinheviya hundirîn bijardeya ciwan fetisandibû, û li cem bilindtirîn raberiyên wê neman kir, ji rêvebirina jiyanê ve , wisa nîşanên koçberiyê bi xortî ve diyar bûn û parçebûn di naverokên civakê de destpêkiribû, tof û bijardeyên wê yên ciwan hatibûn e têkbirin, berve qurzîkbûn, têkbirin û windabûnê, ligel koçberiya takekesî.

Ew parçebûn bi encamê kevinşopiya ramanê ve ye li rex zûhabûna giyana afrênerî û serdestbûna serwer û keysbazan û derbasbûna wan di çi rêxistinekî de, ev tişt wê hîştibû bi dawî ve bibe dîla hingeme û peyrwiyê, û xortan hîştibû bibin e ji qurbaniyên vê perçebûna berdewam ve, ji bilî milhûriyê û pêgirtina desthilatiyê an fermandariyê di vaca civaka bavanî de yê diyar dibû di naveroka partiya totelîter de û nediyarbûna rolên ciwanê zanyar ji guhertin û xebata ji bo wê,ev hemî civakê berve awanteyê biribû û girtina asoyên çareseriyê, ji sedema bêzariya ricîmên totelîter di pêşkêşkirina çareserî û berdêlên karker de, ji ber ku çalakiyên siyasî bibûn pirojeyên qezencî dikevin ji wêzimkariya tofa nepenî a serdest ve li ser naverok û biryarên partiyê, nediyarbûna demûkratîbûna naverokî tofên cemaweran hîştibûn bimeşin bê ku bizanibin li ku derê diçin û ne dizanin armanca xebata wan çiye, herwiha bi rastiya kesên yên wana bi rêve dibin ve nizanin, wisa jorîbûn û paşguhbûn diyar dibe,ezezî û nezanîkirina giştî berz dibe li rex paşguhkirina xwestekên xortan û xwîngermiya wana û ne hembêzkirina hinirên wan an berçavgirtina xwestin û ramanên wana yên nû ji guhertin û avakirinê ve li rex jihevketina hevalan, herwiha dîlbûn bi encamê belavbûna nezanî û xizaniyê ve, li rex veguhêztina di bin fişarê rewşên awerte de, ji kesekî ewlehî wî binçav dike ta kesên din penaberiyê jiyan dikin , ew hesta penaberîbûnê henasan dagirtibû bin siha tunebûna azadî û bijardinê, herwiha dûrketina takekes ji sirûştiya xwe ve û mandelekirina xwestekên xwe ew ligel hewildana rêxistinên totelîter ji bo valakirina naverok û hinirên takekesên wê ji çi vînekê ve diçe, taku ji bijardin an rexneya rastîn ve bê par bimîne, herwiha dûrketina rêxistinê ji armancên xwe yê ji bo wê dixebite dûrî di navbera nifşan de afirandibû, ew çalakbûna ramandina rexnî bûç kiribû, û afirandinan belawela kiribû, tiştê ku hîşt takekesan di rewşeke diljêçûn û ne lihevkirinê de bimînin, penaberî li hemî bijardeyên de belav dibû, xelk dibûn wisa mîna qaqilkên fişekan li ser erdê belavbûyî, ji ber vê yekê axaftin li ser kesayetê û dûrketin ji biname û nirxan di kêlîk kiryar de li ser sirûştiya wê hişmendiya nevêtî ji pêşwazîkirina ramanên baş aşkere dike, lê ew her zarzar dike ji bo pejirandina wan ramanan bi rengê gumanên pepûk û sexte ew hîşt civak dîlgirtî darjêdank an talîzokên tije mij û moran bijî.

2- Civak û gendeliya bîrdozî li Kurdistanê :

Berzkirina binkeftinê di parastina evînê ew diyarkirineke ji dorpêçkirina civakê re ye û qayîmkirina bendên nezanîkirinê li dor wê, ta ew dûrbûna malbatî zêde têkçûn û windabûna girêdanên xuristî di navbera tof û bijardeyan de çêbike, herwiha ew nîşaneke li ser têkçûna sazî û rêxistinên wêna bin di bin siha wêraniyê de û nediyarbûna pirojeya wê ya heyî di guhertinê de ta ji bo sûdwergirtina diravî bergiriyê li armancên xwe bike, ji ber ew têde hebûna xwe dibîne, her ew sûdê ji leylankirina deronî ji civakê re dibîne, herwiha dûrxistina zanyarên wê berdewam, bi rêya şer û paşguhkirina wana mîna ku rêxistina serkotker a fermandar wêna dike, ligel wê ew mîkrob girstir dibe bi berdewambûna kêmaniyan ve, ta bileyekê têde koçberî bi dîmenên wê ya takekesî û komî ve di nav civakê de belav dibe bi giştî ve, li gel wê girêdana windabûna hezkirinê bi windabûna mafên siyasî ve ew ji bo gîhandina hinek nameyan e :

• Diyarkirina ku rizgarbûna civakî bi gerentiya mafên siyasî ve girêdayî ye û berzkirina nasnameya netewî a di çarçiqên koçberî , peyrewî û destdayînê de binavbûyî.

• Berzkirina şêweyên desthilata serkotker a miqate li ser gurkirina diyardeyên diljêçûnê di hundirê civakê de bi rêya dehfandina wê di perwaza nezanî, efsanîbûn û xizaniyê de.

• Têkoşîndariya bijardeya zanyarî a ciwan û têkbirina wê bi rêya dehfandina wê ve ji lêketinên deronî re di navbera wê û malbatê de û qirkirina wan di warê giyanî û ramanî de û têkbirina wê bi rêya parastina reftarên heyî li ser bîngeha qezenc,ezezî û sitemkariyê.

• Berzkirina pepûkiya aliyê perwerdehî û tunebûna hebûna alavên çaksazî û nû derbasbûnên yên rastî zarokan tên sînordar dikin eger li dibistanê an derveyî wê.

• Gendeliya rêxistinên yên ji hilgir giyanê parçîtiyê ve di hişmendiyê xwe de, û bêzarbûna ji şopandina xwestinên gel ji rabûn û azadiyê ve, kiryarê wê bi desthilatiya a ku li dijî wê ve radiweste bi rêya dûrkirina wê ji xortan re ên ji bo guhertina naverokî hewil didin.

• Diyarkirina sirûştiya civaka nêrî û sîstema bavanî yên rêveberiyên partiyên Kurdistanî li Sûrî pala xwe dabûnê û encam û şopên wê li ser bijardeya xortan , bi palpiştbûn li ser sloganên sexte ve yên xwediyên tewriya pîlanê berdabûn ji bo veşartina binkeftina xwe yê ramanî û nezanîbûna wan ya aşkere.

Em serdestbûna peywendiyên qezencî li rex pêwîstiya komserhevbûyî û êşa kûr dibînin, li gel wê zehmetiya jiyanê û xizaniyê û gendeliya saziyan û biserveçûna milhûriyê di malbatê an dibistanê de, ji ber gendeliya saziya perwerdehî bi herdû şaxên wêna rahênan û fêrkirinê takekesan di rewşeke parçebûnê de hîştibûn û malbatê jihevxistibûn,li gel wê tirskirin, desthilatbûn û milhûrî di nav takekesan de belav dibe û tundî rêxistina malbatî têkdibe, wan ji hevdû ve dûrdixîne, tiştê ku van civakan dighîne pêkanîna cûreyekî ji tewanbariya xweser ve an li hember a din birêvebûyî, axaftin li ser xêza zordariyê û encamên wê li Rojhilata navîn me dibe ji vekolîneke kûr re ji vê diyardeyê ve yê ku ziyanên dijwar bi ser civakan ve anîbû, berhinde tundî jêre dibe nan û penage, bê guman ku ji tundî re şaxên dîrokî,civakî,deronî û desthilatî hene, dihêle civak û rêxistinan wana pêkbînin, li gel wê bihevketin û girtinhevî herdû rolekî mezin ji çirandina malbatê û jihevketina wê ve dilîze û desthilatiya serkotker ji bo berdewambûna serdestbûna wê binyad dike û fermanrewakirina mêjiyê, bi rêya çandina tirsê ve û perwerdekirina wê di nifşan de bi rêya dibistanê ve, li gel wê diyardeya tundiyê li hember zarokan tiştekî navdar e ,di her saziyeke perwerdeyî de, ta yaseyên qedexekirina tundiyê li hember zarokan ma wisa tokelî, kedxwariya wana bi heman rengî ve ranewestî, ji ber ku komên têkçûnên deronî rolekê di guhertina kiryarê de lîstibû ji bo roleke neyînî bilîze di hemî aliyên jiyanê de, mayîna saziya perwerdehî di binkeftiyeke dijwar de ew yek ji erkên ricîmên totelîter a milhûr ve ye , berhinde malbat mîna perwazekî biçûk nûnertiya asaîşeke ewlehî biçûk dike ji bo fermanrewakirina zarokan ji dema ku çêdibin ve.

Zêdekirina rêjeya nezanîkirin û ne xwendiniyê û şerpezekirina bijardeyên perîşan bi derdê tundî û desthilatiyê ve, civakê dixe di bin siha dîlgirtin û tenahiyeke xengoyî de, ji ber vê yekê êdî em tundirewiya olî û netewî bi riwê wê yên şofînî ve dibînin, ev yeka encamên bobelatî pêkanîbûn ji pêşesazîkirina hişmendiya zîndanbûyî ve, li gel wê xelkê hîştibûn sertî û stûxwarî bijîn , beranberî vê yekê em desthilatiyekê dibînin bi dijwarî ve şîn û işk dişewitîne ji bo di fermandariyê de bimîne, nîşana tundiya malbatî û binkeftina ji wê peyda dibe rengekî aşkere ye ji rengên rexnekirina desthilata serkotker ve, li gel wê tunebûna yeksanî û pîvanên perwerdehî cûreya çêbûna mirovan ji dema zaroktiyê ve piştrast dike, herwiha windabûna jinê di navbera herdû arçeyên penseya tenahiyê de û hestbûna berdewam bi pêwîstiyê ve, ji wê temara zorbazî ya dayikbûnê derdê wê dikşîne encam dide, di qonaxên perwerdekirina wê ji zarokan re, em li pêş kul û kêmaniyên dîrokî ne bi awayên nû ve, guhertinekê bi rengê kolebûna xwe de çêkiribû, bi cil û bergeke tenik ve rizgarbûneke biçimî diyar dikir,sihwana nêrîtiya qezencî derbas nake, berhinde em wê hevpeymana desthilatî a sitemkar di navbera bilindî kokelê û biniyê wê de bi rêya tewriyeke nîgaşî ve bi avakirina hevpeymaneke civakî ve li ser desthilatiyeke xweser ji gel dertê ew dîtin dikeve cihê gumaniyê ku çara biryar ji gel ve bê ne ji jor ve hatiye sepandin , berhinde hevpeyman toveke em dikarin alîkar bin ji bo vebûna wê dema em bi rengekî ramanî ve lê miqate bibin, ne bi rêya rewrewkirina cemawer ta bighe astê ku em bêjin ku ew raman ji serokê xêvzana ve bişkivî, lê ew bi rastî li ser bîngeha sirûştineke giştî tê avakirin, hemî tofên cemaweran têde beşdar dibin bi rêya qonax û rêbazên ramanî ên cûrbecûr, qayimbûna xwe ji hevgedandin ve di navbera reng û qatên civakê de werdigre, bi ser heman cudahiyên berketina xwe û cîgeha wê ya qatî ve, piştî jêbirina baskên nêrîtiya a ku di henasan de binyadkirî de mabû,ew bi zêdebûna kêşeyên desthilatî û civakî bi rengekî siwarbûyî ve diyar dibe.

3-Gotûbêja mirov û cih

Vekolîna li nirxa hatî wergirtin ji bermaya peywendiyê di navbera mirov û cih de suda wê ku çi hêz nîne dikaribe têkiliyên nehêne di navbera henas û kokê de qut bike,ji ber ew mîna dîtineke pendyar e ji jiyaneke bedewtir re, ji ber di pîvana huner û karê afrêner de dîtin ji dem û cih re bêhtirî rewşê bi giştî ve tête guhertin, ew rêyên zorengê di navbera mirovan de di çarçoveya qezenc û sûdan de di demeke nêzî hevdû de diyar dike, berhinde di hizrê takekes de dûbare dibe pêkanîna vîna xwe a dibe mîna serkeftinekê ji parçeyekî hindik ji dadmendiyê re, di dema ê beranber dibîne ku wekhevî ji ber peyketinê bi dû pêkanîna wê parçeyê ve nehate pêkanîn , çendîn kêşeya hebûn aloz e di warê têgihiştinê de li gorî suriştiya mirin û mayînê, berhinde takekes bi takekesiya xwe ve hest dike bi rêya ramandina xwe yê ponijîn ve a wî bêhtir ji firînê re dehf dide, ji ber ku wateyên cîgirbûyî di hizr de dibin desthilatekî xwe li ser heyînê sepa dike û li ser pêdivî dikin vê şerê ta dawiyê berdewam bike, dawî di vir de ew encama dûr e, ji serpêhatiyên yên di hizr de çêdibin têne wergirtin, ji bo dehfandina ramanan ta bêhtir bi ponijin û ev yeka huner e yê bi henas û hebûnê re vepeyvîn dike, bi rêya ên din û livên wan, dûr diçe ji bo ji her bend û baskî an yaseyî ve rizgar bibe, ew bend û bask li pêş azadbûna tevgera hişmendî li pêş hizrê bi zanînê ve gurvedayî dibe kelemekî, ji ber vê em dibînin ku hinira a ku zanyar ji girêdana xwe bi hebûnê re werdigre bi rêya qonaxên wî yên destpêkê ta qonaxa gîhabûna berdewam diyar dibe , ligel ev ramandin û rabûna wî pirsîn xuya dibe a ku husteyîya jiyankirina hunera jiyana veşartî dike, zanyarê afrêner timî dixwaze bi rêya alavên xwe yên taybet ve beserve wê bibe, em dikarin bibêjin ku ew yekem hewildanên mirov e ji rizgarbûnê re ji wan bendên gezencî ve ên bi encama hevpeymana a ku di navbera desthilat û civaka bavanî de durist dibin , li gel wê em matmayî dibin bi vê zelaliya dagirtî ve bi servebirina li ser zikmaka ponijînê ve û kanîbûna wê ku hizr derbas û dorpêç bike bi hemî hinirên lehiya ramandina berdewam ve a ne pabend ji hemî fermanên yên hatibûne girtin re, yê ew gurvedanê pûç dike.

Em li ber xweseriyekê ne , bi rastiya nemana zelal re dibe yek, ku gewdeh dihele û tiji kurm dibe, ji ber vê yekê hijmara mirovê çavekirî di hilbijartina wateyê de ye, ji bo wê dijî bi bedewbûneke hilbijartî û pêjineke hunerî ve, pîvanên ku li ser evînê û qayimbûna girêdanê di navbera mirov û cih de radibin bîraweriya zanyarî saz û xort dikin, û hemî kedên yên mirov li ser sehneya cih dide bi wê dawiya gewdehî ve li cem mirov diqede, ew ked ken û nehêne bi xwe re tîne, li gel wê berketina naveroka nemanê tiştekî aloz e li ser têgihiştinê , û mirov li deriyên girtî misoger bi rêve dibe ,herwisa di bin siha feleka kin de ê ku mirov para xwe têde dibîne, ji ber vê yekê hebûn ew hola bê sînor e a ku mirov têde nemaniya xwe ya taybet jiyan dike.

Kovaniya mirov bi sîstemê ve bi qasî kovaniya wî bi wêraniyê ve ye jî, wek ku avakirin û hilweşandin du pêvajoyên pêrgîbûyî û hemsûyî ne, hilweşîn nîne eger niyaz ji bo avakirinekê nekeve dewsa wê hilweşînê, berhinde mirov hemû alavên xwe pêktîne ji bo lingekî xwe bicî bike li rex hijmarê yê hewildide hevsarê kuntirol bike, cîhana rastî gelek guhertinan û gêrevêrên şaxdayî tê li pêş çavê bîrawer bûye metirsî û ramanên ku li hember hevdû şer dikin, berhinde em zanyar dibînin ku ew hêjayê serwerîbûna heyînê ye ji ber ku şerm nake ku jêre bibe karguzarekî bi rêya bikaranîna wijdan û mêjiyê bi rengekî bi rêk û pêk ve.

Xapandin mîna ragehekî takekesî û rêxistinî berz û belav bû taku bêhtirî karên nimûneyî binixûmîne, ji ber ku lîstin ranewestî bin siha bê agahiya xelkê û birçîkirina û dorpêçkirina wan bi awayekî ramanî ve û mijolkirina wan bi pêşkêşkirina seqayên guhdan û alîgirtinê ve ji kesên serkêş re , ji ber vê yekê sazkirina yaseyên sivîl mehderiyê nade wan civakên ên fêrî stûxwarî bûn e û hertimî guhdanê didin kesên xwedî hêz û tundî, cengên desthilatê bi dawî nabin, eger me rastiya girtinheviyan di navbera mirovan de şopand bin navên hênik, wana li karên ne hênik dehf didin , berhinde ti cîgîrbûn ji kiryarê totelîter re nîne di warê siyasî de tenê bi berdewambûna nandoziyê ve û çi azadî bin siha bendan nîne, timî pîlan heye tê pêkanîn ji derveyî kesên din ve yên li gor baweriyên xwe yên xuristî xebatê dikin , çi sîstemeke totelîter bi çalakbûn ve dilive bi sedema hebûna kesên bê agahî ji çi xap û lîstokên siyasetvanên yên cihê herî bilind girtine , ji ber ew li gor baweriyên xwe tevdigerin û ji bo hinek armancan dixebitin û dimrin,lê bi heman rewşê ve karguzariya tofeke serdest dikin, ji ber vê yekê dibin agirdûyên hemî cengan bi derbasbûna dîrokê ve, ew tofên bê agahî yên şer dikin ji bo hinek armanc bi rengekî hestiyar ve li pey tofekê ketine û di çarçoveya asoyeke teng de tevdigerin,ji ber vê yekê ceng bûn e ji reftarên yên behsa rizgariyê dikin, û ji mirin û hilgirtina darbestan re aheng û tilîliyan saz dikin, herwisa em dibînin ku rastiya girtinheviyê pêşengtiya cûreya jiyana tofên derdkêş dike , derdê rêbaz û rêya şaş û tunebûna vac û ked dikşînin, ew çeviya ji desthilatiya bê sînor re hîşt gendeliya desthilatî zikmakek be ji çi gendeliyeke civakî, rewiştî an rewşenbîrî re, ti rê ji derbaskirina wê re nîne ji bilî rêya mikûrhatinê bi wê ve, û xebatan ji bo jinavbirina wê, ji ber ku kiryara ezez serdestiyê li takekesan bi lez ve dike bi rêya desthilata yê bi aliyê gencîneyê ve diçe ji bo çespandina wê ji pariyê komê pepûk ve, bin siha nediyarbûna ramana rêxistinî û zanîna rewiştî, van keleman diyar dibin li pêş rêya rabûna zanyaran û xwestekên wan berve siberojê, tiştê ku dihêle pêşeroja nifşan di bin metirsiyekê de be, li gel wê gendelî ji kokê ve naye hilkişandin , lê çêdibe metirsiyên wê bête sînordarkirin.

Gendelî bûye alavekî ji kuştina xewin û xwestinên xort, û dibe ku gendelî xwedayê rêxistin û desthilatan be li rojhilata navîn û cîhana Erebî, ev tişt ji belavbûna milhûriyê re vedigere bi rengekî rêbazbûyî ve bi rêya xwarindayîna wê bi bihaneyên ol, netewî û ragehî ve, tiştê ku zehmet dibe rizgarkirina civakê ji vê awanteyê ve, heta tevgerên dijber ji wan desthilatan re bêzar in nikarin wan bixînin, ji ber opoziyonên wan dewletan girêdayî hêzên derveyî ne ew jî kar dikin ji bo berjewendiyên wana, ezmûna buhara Erebî mînaka herî diyar e li ser vê yekê , ew dibû mîna zengila agahiyê a renewestî û zengilê xwe lêketibû lê hin gellan guhê xwe li ber ker kiribûn û hinek desthilatdariyan guhan berçav kiribûn, û cemawer bi encamê vê yekê ve man li bayê daliqandî, hewildana ji bo serdestî û tekbûnê ew parçeyekî ye ji derdê ramandina mirovê rojhilatnavînî re û ev yeka dibe xerabkerê rastîn ji berzbûna çi rabûneke ronakbîr xwedî çalakî û bandor , serkotkirin û dûrxistin ew ji parê zanyaran e yên bes nakin ji aşkerekirina kêmaniyên desthilatê û rola wê ya neyînî li ser jiyan û pêşerojê .

Û dibe xapandina bîrdozî ya ku slogana sosiyalîzm û wekheviyê lixwekiribû bibû çengekî ji vê tewanbariya rêxistinbûyî di dermafê civak û tofê wê ya xort de, lê eger baweriyên xuristî bibin tenê gotin û ropartên çingînî wateya vê yekê ku mirov çare li pêş wî nema ji bilî tenahî û xemsariyê, ev yeka wî berve dîlbûna di xelekeke girtî de dibe û li dor wî kes hene sertî û tundiyê dikin ji bo qelşandin di navbera malbat, jin û mêr de bêhtir û bêhtir fereh bibe, li gel bê dilovanî, bê hezkirin, lêbelê tundiyeke berdewam û dûrbûneke mirovî.

kombûna zanyaran ji bo parastina hebûnê - Rêber Hebûn

 

Kombûna zanyaran ji bo parastina hebûnê

Rêber Hebûn

Zanyar li ser kiryarê destketiyê belge kir, bi berdewamiya qenciya desketiya afrêner ve di pêşdebirina jiyanê de, bi rêya jêbirina bendan ve di navbera zanyaran de pêşî ji warê cîgehî ve ta tîrêja xwe dirêj bike û bandora xwe berve cîhanîbûnê sepa bike , ji ber ziman têgerîn afirindibû di navbera têkilekê de di siha erdnîgariyê de, û ew destika derbirîn û danûstandinê ye ji bo pêkanîna berjewendiyên kesên yên bi wê zimanê ve diaxivin û fêrbûna wan erkeke bedewî jînî ye, lê helandin di zimanê hêztir an serdest de rengekî ji rengên rikberiya cûrebûnê ve ye û radestbûn ji desthilatiya yê hêztir ve, ew destikeke danûstandin û gotûbêjê ye ji bo gîhiştina sivîlbûna sirûştî bi rêya rizgarbûnê ve ji alavên roparta pasfinde ve yê li ser şaşkirinê û derbasbûna li nezanîbûnê miqate dibe, û ev dibû sîwareke ji cengan re û berdana valabûn û baweriya bi leylana nediyar ve, ji ber ku cûdabûna şîrovekirinê ew tiştê ku bi pêvajoya weşandina felsefeyê ve dimeşe û li vir divê tiştê diyar bêne pêşxistin ne tiştê nepenî di têgehê an ramanê de taku nebe dîlê reşepêşkirinê an daxistina ji nirxê ramana ragihandî ve, wekî ku gelek behwerî rastî binpêkirin û reşepêşkirinê hatibûn, ji ber vê yekê divê ji wan têgehên yên li ser hevkuştin, girtinhevî û binpêkirinê dehf didin bête rizgarkirin, ew binpêkirin li hember heyînê ye bi giştî ve, çi nijadekî serkeftî li ser ya din nîne bi qasî ku rastiyek heye bi hêza hişmendiya zanyarî ve girêdayî ye bi derbasbûna wî ve di hundirê afirandinê de û duristkirina ked û yekbûna zîrekbûna tewrî bi a kirdeyî ve bi rêya kombûna pêkanînan ve bin siha hebûnê û çalakirina vê yekê ji bo bilindkirina nirxên sirûştî ji jiyanê re berve dîtineke diyar û bilind jêre, berve binemayeke komkirî hebûn û jîndar ji wêranî , ceng û bobelatên xuristî ve biparêze.

Zanyar pêşî ji bawerî û dilsoziya bi bîraweriyên xwe ve li heyînê destpêkir, ji ber çi nakokî di navbera têgehên xweser û babetî de nîne, ew herdû têklî ne ji bo lêgerîna rastiya zanyarî a bê sînor re û nûnertiya yekbûna hebûnê.

------------------

1- Tomas Ilfa Edîsun:( 11 Sibatê 1847- 18 çiraya pêşîn 1931) ew nûder û mêrkarekî Emrîkî ye, di dema rêvebirina wî de ji beşgeha xwe re bi ser navê Edîsun General Ilketîk ve berî ew beşgeh bi Tomîsun Hiyostin Elketrîk re têkel bibe, gelek amûran nûder kiribû, ev yeka bandora xwe li ser mirovahiyê teva hebû mîna : pêşdebirina amûra tomarkirinê û alava wênegirtina sînemaiî li gel rehnika Elketrîkî a dirêjdem dimîne,ew gelek amûr pêşde biribû mîna biyisera hinira elkîtrîkî û peywendiya cemawerî û tomarkirina deng û wêneya livok, binema berhemkirina giştî ,zanistên rêxistinbûyî û xebata komelgî bi awayekî berferh ve pêkanîbû ji bo pêvajoya nûderiyê, kardîtgeha Mînlo Park ji bo lêkolînên pêşesazî di sala 1876 de saz kiribû .

2- Bavê Xelîl Elqebbanî: 1833- 15 Çeleyê 1903 ji navdariyên Sûrî ye pêşdara şanoya Erebî ye û rêzana şanoya romentîk e a Erebî ye, ew Ehmed kurê Xelîl e kurê Mihemde Axa kurê Hisên Axa Aqbîq li şamî jidayik bû Sûrî û li wir koça xwe kir.

Yekbûna hebûnê a ku em wê têdighin di rewşa tekûz de di warê siyasî,aborî,rewşenbîrî û stratîcîk de em wê meyze dikin û bi qasî bandorê diyardeyan ve li ser gerestêrkê û tiştê lê xuya dibe ji pêşveçûnên di cihekî de destpêdikin ta cihekî din , pirbûna diyardeyan nîşana yekbûna heyînê ye, dema cihekî dikeve bandorê ew bandor derbasî cîranê wê dibe û berferh dibe li gor kûrbûna aloziyê ta hêdî hêdî bête veguhêztin ji ber vê zanyar berdikevin rastiya hebûnê bi rêya bîraweriya xwe jêre mîna yekbûneke tekûz û giştî, ew baweriya xwe bi giyanê ve tînin mîna hêmanekê ji tevgera daringî ya zabûyî ve, ew tevgera daringî di navbera mirov û derdora heyînî de têkelbûyî û têgerînbûyî ye bi giştî ve, pêşdebirina civaka mirovî ji wan nakokiyan ve derdikeve û zanyar di vir de ne partî an şepêl in an xwedî baweriyekî ayîndî ne, ewên bi serbixweyîya zanînê ve ji hemî dîtinên dijminan e yên teng ve bawer dibin, ew dîtinên dijminan e pîroziya hebûnê binpêkiribûn.

Ewên bawermend ji tekoşîndariya tundirewî û malgirtin û sertiya desthilatê ve bi rêya weşandina çanda nakokiyan ve yê li ser bîngeha evînê saz dibe.

Û hebûn di seyrana zorenga dirêj de ji bo bidestxistina mafên mirovan ji mafê çarenivîsê ve û gera ji bo azadiya a bi azadiya vîn û rizgariyê ve diyar dibe ji dîlgirtîbûna dûrkaran ve ew zorenga hemî zanyaran e ji bo xwestina çarenivîsa gelan û gerentiya hevgirtina wan bi rêya azadî û serxwebûna pirojeya wan ve.

Û divê têgehên ên ji derveyî perwazên kevinşopî ve nûderketî ji civakan re bêne terxankirin ew perwazên kevin yên rol û vaca hişmendiya rexnegir veşartibûn û hîştin takekes girêdayî be, ew têgeh divê ji vîna civakî ve derkeve bin siha civakeke takekesên wê bi cûdabûnê ve bawer dibin û bi pêdivîbûna jinavbirina rêbendan di navbera dewlet û herêman de bi rêya hevcisnî ve û dûrbûna ji derbiderkirin û şofînîbûnê ve, li gel wê civakên zanyarî bi rêya cûdabûnê ve şad dibin bi pêşkêşkirina pirojeyên aborî geşepêdanî ve û pevguhertina rewşenbîrî ve a gel pê radibe ji bo hebûna xwe ava bike ne ji bo avakirina berjewendiyên aborî,ezez û malgirtinî ,saz û bicih dibin li ser hijmara tunekirina gelan û li vir rola zanyaran diyar dibe ta bibin navikeke rastîn ji civakeke zanyar re bi jiyana nûjen ve bawer in.

Hişyarbûna dewletan û şermezarkirina wan ji bikaranîna çekên qedexebûyî ve bi rêya êrîşbirinê ve li ser kesên wê erkekî zanyarî ye li ser milê dewletên mezin ji bo rêgirtina li pêş têkbirina heyînê bi giştî ve, ji ber ku parçeyekî li ser bigiştî ve bandor dike û bervajî, û şaristanî li ser destê mirovê zanyar a şiyane derketî ye, lê ligel destketiyê hertimî destên nehêne hene wê destkeftiyê ji xwe re dibin û ji bo tunekirina gel an şaristaniyekê, û ramanên baş yên di xuristiya civakana heyî de ew dikin û serdikevin, û bi xuristiya kirdeya zanyarî ve zanyaran desthilatdariyeke nûnertiya civakê dike dixwazin bi nirx qezencên wê re lihevhatî be, û mirovê binketî rahênan bike û di hundirê wî de nirxa serketin û pêşveçûnê biçîne û piştgiriya wî bike, desthilatekê nûbûna ramanan diyar dike, û bi xwestekên bilind ve lihevhatî dibe ji bo gelên xwe bilind dibe bi berdewamiya pêşdebirina daringî û giyanî ve yên bi rabûna zanînê ve girêdayî ne yên zanyaran wêna li heyînê belav kiribûn.

Ol û tewriyan ji xuberdanên zanyaran in ji bo başkirin û şopandina kiryarê mirovî û çêkirina kanîbûna hevjiyanê bê duristkirina tundiyê yên dûrî wijdan û hevsengiya hundirîn e wêna jiyan dikin û çi ricîmekî buyaxekî olî an netewî radike di naveroka xwe de derbideriyê hildigre, û li dijî cûrebûna civakî , olî û netewî derdikeve, tiştekî ne baş e giştîbûna sîstemeke bi serê xwe bi navdariyeke totelîter ve tê naskirin û li ser civakeke cûrbicûr û dewlemend tête sepandin, ji ber ew pirsgirêkan di nav civakê de durist dike û em dikarin bibêjin ku kiryarên desthilatî yên tund kiryarên takekesî ne ji derveyî çavdêriya civakê ve ne û timî kêmaniyê dike di peywira xwe yê rewiştî de û terora navdewletî belav dike yê encamên bive li ser hevgirtina civakê dike û tevina wî qirçûkî dike.

Ji ber vê yekê zanyaran dikarin sîstemên çendane demukratîk ji fermandariyê û vebûna aborî re damezrînin, bi vekirina rê li pêş anîberên geşepêdanî ji bo pêkanîna xweşî û başiyê ji hemî civakan re û sînordarkirina xizanî û bêkariyê ve û beşdarkirina pêkanîn û hiniran di piştgiriya aboriyan de.

Zanyar buhayekî mezintirîn dabûn ji bo rizgarkirina civakên xwe ji hemî cûreyên sitemkariyê ve, eger li desthilat an ragihandin an werzeş, aborî, çand, an kar û barên leşgerî û saloxgêrî be, li gel wê bandora wan diyar dibe di hemî sazî û desthilatiyên navnetewî de bi derbasbûna dîrokê ve, buhaya helwestên xwe yên ramanî û felsefî dabûn bi rêya qirkirin an penaberîkirin, an reşkirina bi neyartiyê ve, em feylesofê zanyar Manî 1 tînin ziman yê cûreyên azarî û serberjêrkirinê kişandibû li ser destê şahînşaha Sasanî Şahbora duyem 2, herwiha Mensûrê Elhellac 3 (Şehîdê ayîndariyê) nîşanekî zanyarî ye ji evîn re ji ber ku bi rengekê pîs ve hatibû işkencekirin û kuştin ji aliyê desthilatiyên Islamî ve û em tînin bîr jî zanyarê Îtalî Giyar Dano Birono 4 yê bi bêolîbûnê ve hatibû tewanbarkirin di sala 1600 de, piştî ku ramana wî dibû destpêkeke guhertinê di serdema wî de û efsanê Çînî Biroslî 5 yê bi hemî zarzariya xwe yê zanyarî ve nehêneyên lîstoka Kongfo 6 ji xeleka şaristaniya Çînî ve ta cîhanê veguhêztibû, û rastî şer hatibû ji aliyê tundirewên Çînî ve û dikarîbû bi vê rengî helwesteke zanyarî tomar bike

----------

1- Manî : dameznerê ayînda Manîşî ye di çerxa sêyem de li rojhilata navîn.

2- Şabora duyem: 309-379 yek ji padîşehên Farisan e, ew Şahbor kurê Hirmiz kurê Nersî ye.

3-Mensûrê Elhellac : 858-922 , helbestvanekî Îraqî Ebbasî ye ji rêzanên ayîndariyê ye li cîhana Erebî û Islamî .

4- Giyar Dano Birono: 1548-1600 , feylesofekî Îtalî ye navdar e.

5- Biroslî:27 Mijdarê 1940- 20 Tîrmehê 1973 bi ejdehayê biçûk ve navdarbû lîstikvan û mamosteyê hunerên şerkerî ye.

6- Kongfo : werzeşekî şerkerî ye li Çînê hatibû sazkirin.

û mînak bi dawî nabin li ser gewrebûn û zarzariya zanyaran ji bo yekbûn û serxwebûna gelên xwe û bandora wan li ser heyînê ji xwecihiyê ta cîhaniyê ve.

Zanyar li hemî deverên hebûnê çepera xwe yên qayîm çêkiribûn ji bo têkoşîndariya hêzên nezaniyê ango dadgeha soraxvanîkirinê yên hijmarên girs ji wan kuştibûn, ewên rêbaza saxlem nîgar kiribûn bi rêya raman û helwestên xwe ve, ji ber ku hebûn bi zanyarên xwe ve pêşve diçe û gulgulî dibe, û bi ezezên xwe ve tune dibe û tête jinavbirin .

Girîng e bête naskirin kedên avakeran yên rolekî wan hebû ji bo hembêzkirina mirovan bi çi tiştê baş û buha ve bi rêya girêdana rewişt ve di afirandin û sîstemê de û girêdana bi naverokên jiyanê ve.

Zanyar bi felsefeya zanyarî a ku ji yekbûna heyînê ve dibişkive bawer dibin , ew xwe dibînin nîşanên saxlem ji mirovê nû re yê timî rastiya nirxan piştrast kir û kanîbûna wî ku welêt pêşve bixîne bi rêya anîberkirina alavên xwe ve û çalakirina pêkanînên xwe, ew ne tenê tewriyeke nimûneyî ye, lê ew dibe bîngehên kirdeyî, reftarî zanyaran dikarin pişta xwe bidnê ji bo dûrketina ji cengan ve û herwiha nimûneyên desthilata genî yê vîna zanyarî têkbiribû û miovahiyê ji talanên ceng û birçîbûnan û çêkirina çekên pîs ve dehfdabûn, ji bo çêkirina rêveberiyên zanyarî rastîn naveroka civakê û nirxên wê derbirîn dike, ji xwendina bîngehên avakirina şaristaniyan ve rêyekê dibîne ji bo sazkirina sîstemên rastîn û sirûştî ji bo civakeke xuristî qayîm ve stona xwe beşdarîbûn û yekîtî ye di navbera hemî civakan de sînora cîgehî, herêmî û navdewletî derbas dike û giştîkirina ricîmên bêhtir fereh û dewlemend û giştî di warê aborî, siyasî û rewşenbîrî de.

خبر صدور رواية الزلزال للكاتب ريبر هبون

خبر إعلان صدور  رواية الزلزال – دار لوتس للنشر الحر- 2023 – ريبر هبون

 صدر عن دار لوتس للنشر الحر مصر - القاهرة  2023 رواية ( الزلزال) للكاتب ريبر هبون عدد صفحاتها 217القطع المتوسط  حيث تتناول الرواية آثار وتداعيات الزلزال الذي حدث في كل من غربي وشمال كوردستان تحديداً مناطق جنديرس وعفرين ، أورفا وديار بكر بالتزامن مع الانتهاكات الجسيمة التي يتعرض لها المساجين في كل من عفرين وجنديرس وكذلك في كوردستان الشمالية وحياة الناس تحت رحمة الفصائل المسلحة في عفرين وكذلك ينقل لنا الكاتب ظروف الحياة السياسية في ظل  هيمنة أردوغان وحزب العدالة والتنمية على مفاصل الحياة هناك كذلك  أثر الكوارث الطبيعية على المجموعات البشرية التي تعيش تحت رحمة الأنظمة القمعيةوعن علاقة الكارثة المشادة بيد الإنسان بالكارثة الطبيعية ،ثم يخرج الزلزال عن كونه حدث مادي ناتج عن احتكاك صفائح لينزاح معناه وليشير إلى شعور الخوف والرعب الذي يعيشه الإنسان الشرق أوسطي نتيجة الحياة السياسية والحروب الداخلية ، ثم يخوض الكاتب بعد ذلك ليشير إلى خيارات الإنسان المحدودة في البحث عن حياة أفضل فيتسابق المئات من الناس للخروج من تلك الأوطان المصابة بزلزال الخوف والقمع والاستبداد ليروي فيما بعد الناجون حكاية غرق القارب الذي كان بمثابة زلزال من نوع آخر  في 14 حزيران سنة 2023 حيث جعلهم يشعرون بأن الموت يلاحقهم في كل مكان كشبح ، وأن شريط أطياف من لقيوا حتفهم في مغامرة الكفاح من أجل البقاء لا يزال يمر ببطء! 

كتبت الرواية بإسلوب  توثيقي واقعي تغلب عليه السخرية والتشاؤمية السوداء وكذلك رصداً لنفسيات الشخوص وتوثيقاً لأحداث حدثت بالفعل حيث تعد الرواية الكتاب الأولى للكاتب ريبر هبون وهو الكتاب السادس عشر

  

غامض كوننا- ريبر هبون

بهية أنت

كحياة تسكنني 

وموسيقا تأتي من بعيد 

مصحوبة بهمسك 

أمطريني قبلا 

يهوي ألمي على وقع كلماتك 

يغشى الكمان من وقع صوتك 

عندما يرفع نبضي لأعلى 

من السماء. 

عيناك ذاهلتان 

وسط شحوب العالم السابح في الضباب مع البحر. 

فوق خشبة مسرح داكن الظلال 

يقرع صوتي نبض قلبي جرسا 

ليرتطم بصدى همسك

أمهر ملامحك بخاتم ظلي التائه

أشاهد هندسة أمنيتي عندما أتمنى بملئها التحول لقطرة ندى معلقة بين شفتيك 

كم غامض كوننا 

نائم وسط المسافة الفاصلة بيننا 

أعيديني لبؤبؤتيك 

فالأوطان مناف خارج عينيك 

دعيني أنفذ نورا بين ظلام نتوء نهديك 

وليقبل من بعد عناقنا الطوفان 

تشوي شفاهك قلبي فوق مجمرة الرضاب 

تسبح ملامحك  بذرا حسرتي

تتوزع كأسماك صغيرة 

في بحر صمتي العميق 

في شرايينك 

يجول ألمي 

يتعثر بألمك 

فيهويان معا كلوح زجاج 

على قارعة القدر. 

كتفاك ساحة لصواعق الشبق 

عليهما مقاصل تنحر يأسي 

انثريني على تضاريسك الحرة  أسراب نسور 

أشعلي الثلوج من فوهة رعشتك الأخيرة 

أيتها الأميرة.

Zanyar û civak- Rêber Hebûn

 

Zanyar û civak

Rêber Hebûn

Zanyar dibînin ku pêdivî ye piştrastkirina rastiya zorengê yê di henasê mirovî de di her derbarê de tevdigere bi rêya nakokiya yê di takekes de bicî dibê ve, çendîn bawerî berfereh bibe û bi rastiya hezkirin û çakdîtinê ve dijwartir be beranberî vê yekê ezezî û kîn bicî dibe , wisa timî em nakokî di her helwest û derbarî de diyar dibînin, lê serkeftina rastîn di pêşdebirina xêra giştî de ye li ser ya taybet û hewildana ji bo zanînê ji ber ew bîngeha çi tevgerekî sirûştî ye, li gel wê zanyar civakê dîtibû, û jêre diyar bû ku xwebînî sedem e ji dîtina xelkê li binî ve mîna lîstok û bejinkurt , ji ber vê yekê pêdivî ye ku em ji banî ve dakevin xwarê berve çêkirina tevgerên sazmanî sivîl piştgiriyê dide ewlehî û berdewamiya civakan ji gihîştin,xweşî û saxlemiya wê ve bi aliyê mayîna bedewbûnê giştî ve yê di civak û sirûştê de û pêgirtina bi pend û babetîbûnê ve ji çûyîna bi vê pêla civakî ve berve zanînê û ev tişt zanyar dixwazin ji nifşan re bighînin û ew rawestandina li ser rastiya jiyanê ji deriyê ku ew girtinhevî ye ji bo pêşdebirina zanînê û rawestandina zorkarî û gemarbûnê ji ber herdû talan in li ser hebûnê bi giştî ve bê cudakirina bostekî ji wê ve.

Em dikarin desthilatiya malgirtinî hêdî hêdî cuda bikin bi rêya pêkanîna şoreşên hizrî qonaxî ve di refên cemaweran de û kêmkirina rola ricîmên yên di nakokiyên xwe de xeniqîn, bi rêya derbasbûna di saziyan de ve û pêdivî ye cudakirina maf ji erkan ve , ji ber ku dewletbûn malgirtin e û çi desthilatî bi xuristiya xwe ve malgirtin e.

Cîhangeriya ya divê bête pêkêşkirin ewê li ser danasîna bi hinira hilbez ve li cem gelan avabûyî ye, yên li ser ragihandina taybetiya xwe dikevin e pêşbirkê, lê hêza leşgerî xwe berdabû bi destê bîrdoziyên tundiyê ve yên tewrîvanên wê rê jêre hêsantir kiribûn li pêş komên aborînasan yên li qezencê digeriyan bi rêya gefdan û pûçkirina aboriyên dewletan û afirandina aloziyan,berdêla pêşkêşkirina pirojeyên geşepêdanî yên dikarin sînorekî ji azariyên girs re deynin ji bo hinir û pêkanînan bi hevdû re beşadar bibin ji bo başkirina bajaran û ji bo avakirina hebûnekî bi hinira afirandinê ve hêzxistî ne bi wêranî û têkbirinê ve jihevketî.

Hişmendî eger xwe ji nirxan re bernede zehmete tiştekî biçûk di bermaya mirovahiya dewlemend de rizgar bike, taku demukratî diyar bibe mîna perdeyekê li paş wê hilweşîn tê veşartin, hebûna wê mîna gotinekê tewrîvanên sosiyalîst û sermedar wê mîna benîştekê cotibûn bi guhertina kedan ve .

Ji bo ku demukratî birastî têkeve di wêzimkariya civakê de bi rêya vejînkirina rêbaza hevbeşdarîbûnê ji sazkirina biryaran ve ji derveyî maska ezez ve yê serdest a li pêş civaka xuristî sekinî bi rêya miqatebûna li ser nezanîkirin û kuştina zanyaran û hîştina civakê li ser şemîtokên tundî,tîjandin , têkbirin, hingeme û wêraniya giştî .

Avakirina ramana zanyarî pêdiviyeke îro ji bo têgihiştina sirûştiya serdemê, li gel wê sosiyalîzm nehate pêkanîna mîna ricîmeke pêkhatî û palpişt , û bi liva moriyekê nelivî ji derveyî têgeha xwe ku ew hêsan ramaneke hat e hilweşandin dema kete di nav têkbirinê û derketina ji derveyî xêza xwe ve berve avakirina dewleta netewî a milhûr yê di dema niha de bû xwedayê sermedariya nûjen.

Zanyar û serokê nîşan-Rêber Hebûn

 

Zanyar û serokê nîşan

Rêber Hebûn

Zanyar di zanînê de dibînin nîşaneke hêjayî zanyar e , ew di siyaseta kerî û xwedawendiya serok dibînin ku ji kêmaniyên fermandariyê ne, fermandarî û rêvebirina civakan, li gel wê civakên kevin serok mîna xwedayekî an cîgirê xwedê li ser erdê dibînin.

Xêzanavê mêrê bawermendan ango cîgirê pêxemberê xwedê ye li ser erdê, û xêzanavê Baba nîşaneke ji cîgirê Mesîh li ser erdê, piştre tewrîvanên şoreş û çaksaziyê bûn e zorkar, şoreş li ser nîşanên desthilata ol pêdivî bû ji bo vegûhêztina civakê li rewşeke sivîlî bilindtir, lê nîşanên zanistdarî yên piştî şoreşan desthilatiyê kirin ketin di eynî xefkê de, qonaxa desthilatkirina civakan bi navê netewbûn û sosiyalîzma navnetewî ve destpê kir , navdariya pîrozbûna olî hate veguhêztin û serokên wê demê fermandariyê bi awayekî zorkar ve durist kiribûn, sitemkarî civakan dehf dabû li rêyên girtî, ev yeka di qonaxa herdû cengên cîhanî de diyar bû bi hatina hêzên milhûr li rojava û veguhêztina vê rewşê li rojhilat û cîhana Erebî û Islamî mîna encamekê ji serdestbûna hêzên pêşesazî a li ser wan gelan sehwkirî .

Bandora neyînî yên rêberên nîşan belav kirin bi rêya hildana wan ji slogana şoreşê re û belavkirina gotina parastina dewletan ji parçebûnê ve, ev civak hîştibû di nav tirsekê de bijî, herwiha têkbirina moralî ya giyanî belav bû, dema xwe li paş gotina ezberkirina serkeftin û destketiyên kesayetî veşartibûn, û gotina wan ku ew destketî netewî ne, ew li pêş civakan bûn e kelemekî ji bo neghin pileyên pêşveçûn û şaristaniyê û jiyankirina demukratî û wergirtina zanînê û avakirina civaka hebûnê.

Ol pikaranîn mîna saziyekê rê ji wana re dûz dike ji bo rewakirin kuştin û gendeliyê, herwiha alîgirên xwe kirin çete, rola wan bû wêzimkariya tofa serkotker û gendel yê şerê dengên bêpar dike.

Kêşeya nîşanbûna serok ji navdariya pîrozkirina olî re vediger, serok di demê kevin de mîna xwedayekî hatibû nîşandan mîna Feronê xwedawend herhiwa kesayeta Gilgamiş li gorî efsanê nîv xwedawend û nîv mirov, li gel wê cihekî pîroz ji rêber re hebû, ew yeka hîşt têgeha girêdan û qayilbûna kor û stûxwariya giştî bicî bibe, belavbûna van têgehan û kokbûnên wan bi rêya ol û gotarbêjiyan ve , nimêjber gotarên xwe li ser serên tewandî dixwendin, ew kesên yên naramin û hişê xwe bikarnaynin lê xwe radestî yek ji zirneyên desthilatiya milhûr dikin , ew zirne dûwanderê ol e û nimêjberê wê ye, xwedawenda dayik navdariya pîrozbûnê wergirt , herwiha mêr di serdema olên ezmanî de nîşanê desthilatiyê bidest xwe xist bi pêdivîbûna ku jin pabendî fermanên wî bibe , berhinde navdariya nîşanbûnê dima heya roja îro, cihê xwe yê xwedayî li cem civakê girt, desthilaiya fermandarê Osmanî bostê herî bilind ji cihê olî ya tekûz wergirt li dor wê mêrên ayendê civiyabûn,bang û axaftinên xwe li mizgeftan bi navê serdar dikirin wekî serdemên Diravbûyî , Qeyser û baronan, berhinde ji wan re desthilatiya giştî û pîroz hebû bi piştgiriyê Baba û şêx ve, bicîkirina hişmendiya qayilbûn û tirsê li cem xelkê pêrewî û têgehên wê li ser civakan terxan kiribûn, û di demên dirêj de û bi dû hevdû ve, li gel wê ew civakan pîrozbûn û qayilbûn vexwaribûn, li gel wê ev tişt bû wêneyekî ji civakan re bi giştî ve çi Islamî û çi zanistdarî, lê bi hebûna zanyaran ve li navendên fermandariyê û vegûhêztina desthilatiyê û danîna rexneya dijwar ji fermandaran û rêveberiya çendane re yekaliya desthilatiyê û gelemperatiya wê têkdiçe û tirs tê jinavbirin û ew nerîna dijminane ji aliyê desthilatên paşdemayî ji gelên xwe re bidawî dibe.

Zanyar ji rêvebirina jiyan û saziyan ve dibînin ku pala xwe dide li ser zanînê û zanîn fêrkirina perbirsyariyan e yê ew hunera rêvebirina civakan berve rêyên jiyana baş , xweşiyan hertimî û pêşveçûna berdewam, dema civak û rêveberiyên xwe ji hişmendiya kevinşopî ve rizgar bibin di derbarê dan û standina bi desthilatî û fermandariyê re, ji ber ku peykeriya fermandar gelan gelek westandibû, mîna keriyan hîştibû, li gel bê ramandin an pêşveçûn an avakirin lê nezanîbûneke bi dû hevdû ve di jiyana gelan de û derengmayîna hertimî ji şaristaniya zanyarî û pêşveçûna rewiştî ve, rêberên nîşan di sloganên hişbirî de dîtibûn mîna destikeke bi sûd ve ji bo hebûna li desthilatiyê , civak vê yekê ji wan re erê kir wekî ew xwedawend bin û piranî bi wan qayil bibin bi rengekî nezan ve ji ber xwe ji sertiya wan biparêzin yê bi dezgehên saloxgêrî ve diyar bibûn, û ji vir ve erka zanyaran bicî dibe di hundirê wan naverokên civakî de taku ji dîtina pêrewî rizgar bibin li gel dan û standina wê bi jiyan û mirovan re,bi rêya bicîkirina çanda evînê yê tê naskirin bi hezkirinê di navbera lawên hebûna welat û ji vir ve li hebûna mezin, bi rêya malbata sirûştî, rêvebirên milhûr bervajiyekin ji paşkîtiya rizandî re, yê civakan xwe pê bawer dikirin bi derbasbûna serdemên milhûrî û sertiyê ve û erka zanyaran di civakan de ku bixebitin ji bo bicîkirina rêbaza evînê di heyînê de bin siha bangên ku mafên xwe dixwazin di berketin ,xweşî û afirandinê de, hiş û giyan rizgar nabin eger hişmendiya qayilbûnê newe têkdan, bi pabendîbûna dijwar ve ji felsefa yekbûna bi hebûnê ve di nav hembêza hezkirina bîrawer de û zanîn di xwesteka baştir û bi sûdtir ve ji bo birina rêyeke rehnîbûyî ji jiyana ku ji çi pêrewî an radestbûnê ve vala dibe berve sivîlbûn û avabûnê.

Û evîn di rehniya felsefa (Evîn hebûn e û hebûn zanîn e ) de ew hebûna yê nûnertiya rehjena hemî jîndaran li ser pişta gerestêrkê dike, ew dara yê ji wê ve hemî şaxên jiyana sirûştî û mirovî jidayik dibin.